Menorca, eiland van contrasten

Menorca, of in het Nederlands 'Minorca', behoort tot de Balearen, een eilandengroep in de Middelandse Zee dat onderdeel is van Spanje. Het is het op één na grootste eiland -vandaar de naam, afkomstig uit het Latijn, 'insula minor', oftewel 'kleiner eiland'- en ongeveer vijf keer zo klein als het grootste eiland, Mallorca (in het Nederlands 'Majorca'). Voor de 286 km lange kustlijn van Menorca liggen nog dertig kleinere eilandjes, waaronder 'Illa de les Bledes', 'Illa dels Porros', 'Illa d'en Colom' en 'Illa de l'Aire'.

Van de rond de 95.000 bewoners, die in 2016 op het eiland in geschreven stonden (in de winter zijn er daar 70.000 van over) woont twee derde in de twee grootste steden op het eiland, Ciutadella en Mahón. De eerste werd gesticht door de Moren en de tweede door de Carthagers. Daarbij is Mahón vooral bekend vanwege zijn >>kaas en het feit dat daar de >>mayonaise (mahonaise) werd uitgevonden door de chef-kok van graaf Louis du Plessis, maarschalk van Richelieu.

Een korte geschiedenis van het eiland
Op Menorca staan een aantal megalithische steenmonumenten, 'navetes' en 'talaiot' genaamd en die dateren van rond 1000 v.C. Onbekend is (nog) waarvoor ze precies gediend hebben, maar ze geven wel aan dat er in die periode al menselijke aanwezigheid was. Ook zijn er enkele ommuurde steden terugevonden uit die periode en daarna.

In 205 v.C. viel de broer van Hannibal, Mago, het eiland binnen en stichtte er de stad Mahón, of Maó. Na de val van Carthago werd het eiland bezet door de Romeinen, in 123 v.C. Dat betekende tevens het definitieve einde van de zg. talaiotcultuur. Ook de val van Rome zou zijn invloed op het eiland hebben, want in 425 waren het de Vandalen die het eiland overstroomden, waarna in 903 het weer de Moren waren, die het veroverden en inlijfden bij het emiraat Córdoba. 'Madina al Jazira' of 'Madina al Manurqa', heden 'Ciutadella de Menorca', werd de hoofdstad. In 1287 veroverde koning Alfons III van Aragón het eiland. De overwonnen Moren kregen vrije aftocht naar Afrika, maar kort na hun vertrek uit Menorca werden ze midden op zee overboord gegooid.

Tijdens de Spaanse Successieoorlog landden in 1708 Engelse troepen in de baai Cala Alcafar net ten zuiden van de havenmond van Mahón, waarna vier jaar later de Vrede van Utrecht bepaalde dat Engeland officieel in bezit zou komen van Menorca -nadat de Nederlanders het overigens niet wilden. Tussen 1756 en 1763 en 1781 en 1798 was het het eiland even nog in handen van de Fransen. Uiteindelijk kregen de Spanjaarden met de Vrede van Amiens in 1802 het eiland weer terug.

Flora en fauna
Menorca is voornamelijk bebost met pijnbomen en zeedennen en er is een grote variatie aan planten te ontdekken. Er komen zo'n 200 plantensoorten voor, waarvan vijfentwintig soorten die nergens anders te vinden zijn. De noord- en zuidkust van het eiland zijn heel verschillend: de ene kenmerkt zich door een soort 'fjorden', bizarre rotsformaties en een onregelmatige kustlijn met een aantal natuurlijke havens, de andere juist door een meer regelmatige kustlijn met kleine baaien, beboste droge dalen, oftewel 'barrancs', en vele kleine stranden. Het hoogste punt van het eiland is de 357 meter hoge 'Monte Toro', waar het 16de eeuwse klooster 'Santuario de la Virgen del Toro' te vinden is, gewijd aan de patroonheilige van het eiland. Het wordt momenteel bewoond door een gemeenschap van franciscaner nonnen, dat het klooster aanbiedt als herberg en plek voor bezinning en gebed.

In 1993 werd Menorca door de Unesco toegevoegd aan de lijst met biosfeerreservaten onder het Mens- en Biosfeerprogramma (MAB). Daarnaast is het eiland uitgeroepen tot 'genetisch reservoir' voor een aantal zeldzame dieren zoals arenden, een kleine giersoort, valken, wouwen en de met uitsterven bedreigde Griekse landschildpad, 'tortuga mediterránea' (Testudo hermanni). Op het eiland spreekt men het zg. 'menorquín, wat erg lijkt op het Catalaans, al kan men er ook met het gewone Spaans (Castiliaans) terecht.

Bezienswaardigheden
- 'Monte Toro', de hoogste berg van Menorca met een prachtig uitzicht over het hele eiland. Met helder weer is er zelfs zicht tot het Tramontana gebergte van Mallorca. Op de berg staat het 'Santuario de la Virgen del Toro',  met een 17de eeuwse kerk. Daarin is een beeld van de Maagd Maria, patroonheilige van het eiland, te bewonderen, met aan haar voeten een stier.
- 'Parque Natural de s’Albufera d’Es Grau', in het noordoostelijke deel van Menorca. Dit park is het habitat vele soorten (water)vogels en andere kleine diersoorten. Het heeft een mooi wandelgebied en een prachtig meer. Es Grau zelf is een klein dorpje met strand waar het water zeer langzaam afloopt, wat het ideaal maakt voor kleine kinderen.
- 'Cala Galdana', een badplaats op ruim 35 kilometer ten zuiden van Mahón. Deze buitengewoon prachtige baai heeft de vorm van een halve cirkel met groene heuvels op de achtergrond. Niet ver van deze baai ligt wat velen beschouwen als het mooiste strand van Menorca, 'Cala Macarella'.
- De oude binnenstad van Mahón met historische gebouwen als de Santa Maria kerk en het stadhuis uit 1789. De middeleeuwse poort aan de 'Pont de Sant Roc' is een overgebleven deel uit 1359. In de haven van Mahón zijn resten te vinden van het Sant Felip kasteel en fort 'La Mola'.
- In het centrum van Ciutadella staat een kathedraal uit 1287. Het stadhuis diende vroeger als koninklijk paleis. De haven biedt een leuk aanbod aan winkels, bars en restaurants.
- 'Torre d’en Galmés', overblijfselen van een prehistorische dorpje uit het Talaiot tijdperk met een aantal bekende T-vormige stenen monumenten, uit ongeveer 1400 v.C. In Romeinse tijd werden er de huizen aangepast en er werd een systeem ontwikkeld om water te kunnen verzamelen.
- 'Necrópolis de Cala Morell', grotten met graven van mensen uit de Brons- en IJzertijd.

Gastronomie
Typische gerechten op Menorca zijn:
- 'Berenjenas al horno', een ovengerecht, waarvoor een kleinere inheemse soort aubergine wordt gebruikt. Het lijkt op 'Carbassonada', ook een gerecht, met courgettes, dat gegeten wordt op de Balearen.
- 'Perol', een gerecht van schijfjes aardappel en tomaat, eventueel met vis, uit de oven.
- 'Sepia con fesols', een gerecht van sepia met doperwten, soms met gehaktballetjes. Dit wordt ook als tapa gegeten.
- 'Calamares rellenos', gevulde pijlstaartinktvis, uit de oven of een pot.
- 'Caldereta de langosta', één van de bekendste menorcaanse gerechten: langostas op een bedje van uiten, tomaat, knoflook en peterselie -van oorsprong een maaltijd voor arme vissers omdat langostas van oudsher makkelijk te vissen waren.
- 'Albóndigas de cabracho', balletjes van schorpioenvis, soms gemengd met kaas (van waar anders dan Mahón).
>>'Oliaigua', een typisch menorcaanse soep, die niet mag koken -van oorsprong een armenmaaltijd. In de zomer wordt het gegeten met vijgen.
- 'Arroz de la tierra', een ovengerecht met worsten dat niet -zoals de naam zegt- met rijst wordt gemaakt maar met tarwe. Het doet sterk denken aan couscous.
- 'Frit menorquí'. gefrituurd varkens- of lamsvlees.
- 'Macarrones con grevi', macaroni met vlees. De naam 'grevi' komt van een Engels vleesgerecht, 'gravy'.

Afbeeldingen: Een strand op Menorca; Talaiot de Torellonet Vell; uitzicht vanaf 'Monte Toro'; de Griekse landschildpad; 'tortuga mediterránea' (Testudo hermanni); het natuurpark, 'Parque Natural de s’Albufera d’Es Grau'; 'Necróplos de Cala Morell'; het typische menorcaanse gerecht Oliaigua.

Lees ook:
>>Het abstract expressionisme op Menorca in de jaren 60
>>'Ensaimadas', specialiteit uit de Balearen